آیة الله ابوالقاسم خزعلی، در سال 1304 هجری شمسی در بروجرد، از توابع استان لرستان چشم به جهان گشود. پدرش مرحوم غلامرضا، به شغل ندافی روزگار می گذراند و بسیار شیفته خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله بود؛ به گونه ای كه شبها فرزند خود را به روضه های مخفی و منبرهای استادان با سواد آن روزگار می برد تا بذر عشق و محبت به قرآن و اهل بیت علیهم السلام در دل و جان فرزندش شكوفه بزند.

اوضاع اقتصادی خانواده آیة الله خزعلی نابسامان بود تا آنجا كه مادرش، مرحوم ربابه، مجبور بود محصولات غذایی خانگی، از قبیل ترشی تهیه كند و آن را بفروشد تا كمكی برای مخارج خانواده باشد. آقای خزعلی ده ساله بود كه به همراه خانواده و برخی از بستگان به مشهد مقدس مهاجرت كرد و در آنجا روزگار گذرانید.
دوران تحصیل

آیة الله خزعلی، در 6 یا 7 سالگی به مكتب خانه محله «سرسوزنی» در بروجرد رفت. معلّم او فردی بود به نام «سید جعفر شیرازی » كه در مسجد محلّه درس می گفت. با هجرت به مشهد به دبستان رفت و پس از قبولی در امتحان، در كلاس چهارم ابتدایی مشغول به تحصیل شد و همواره از شاگردان نمونه كلاس بود. پس از پایان رساندن كلاس ششم ابتدایی، به دبیرستان رفت. در آن زمان در مدارس، زبان فرانسوی تدریس می شد؛ وی نیز به فراگیری زبان فرانسه مشغول بود كه بعدها آن را رها كرد.

در سن 17 سالگی ـ هم زمان با سقوط حكومت رضاشاه و اشغال ایران از سوی متفقین ـ به كار نوشتن دخل و خرج مغازه ای و توزیع جنسها بین كسبه سرگرم بود تا از این راه، به امرار معاش خانواده كمك كند كه ناگهان، بارقه های اشتیاق به علوم حوزوی و تحصیل حوزه علمیه مشهد دل و جانش را شعله ور ساخت؛ به گونه ای كه كار و كسب را وانهاد، به تحصیل علوم دینی روی آورد.

مقدمات را در حوزه مشهد فرا گرفت و برای تحصیل سطوح به سراغ استادان ممتاز آن دیار رفت. دو سال قبل از ازدواج راهی قم شد تا از محضر بزرگان آن شهر مقدس نیز بهره گیرد و برای نخستین بار در درس خارج فقه آیة الله بروجردی(ره) و خارج اصول امام خمینی(ره) حاضر شد كه این مسأله تا سال ها ادامه داشت. همچنین وی در زمینه فلسفه و تفسیر نیز از استادان بسیاری در حوزه علمیه قم بهره برد.
استادان و دوستان

آیة الله خزعلی در طول دوران تحصیل خود از محضر استادان ممتاز و وارسته بسیاری بهره برده است. نخستین استاد وی، مرحوم سید جعفر شیرازی بود كه در مكتب خانه به ایشان قرآن و مسائل مذهبی را آموخت. وی از اینكه نخستین استادش یكی از فرزندان پاك حضرت زهرا سلام الله علیها بوده اظهار خرسندی می كند و آن را به فال نیك می گیرد.

با شروع به تحصیل در حوزه مشهد، صرف و نحو را نزد شیخ علی اكبر دامغانی فرا گرفت و كتاب مغنی اللبیب را نزد محقق قوچانی خواند. معالم و لمعه و قوانین را نزد سید احمد یزدی آموخت. رسائل، مكاسب و كفایه را نزد مرحوم شیخ هاشم قزوینی و بخشی از كفایه را نزد شیخ مجتبی قزوینی فراگرفت. این دو، از استادان ممتاز حوزه علمیه مشهد در علم و عمل بودند كه آثار علمی و معنوی ایشان، هنوز در میان شاگردانشان و در رشد و تعالی حوزه علمیه مشهد باقی است.

آیة الله خزعلی در قم، در درس خارج فقه آیة الله بروجردی(ره) و درس خارج فقه حضرت امام خمینی (ره شركت كرد. وی همچنین مدتی در درس آیة الله بهجت حاضر شد و از محضر این مرد بزرگ نیز كسب فیض كرد. در بخش فلسفه، اشارات را نزد مرحوم حاج شیخ جواد خندق آبادی تهرانی خواند و در درس منظومه و اسفار علامه طباطبایی حاضر شد.

آیة الله خزعلی در دوران تحصیل و مبارزه با طلاب و فضلای بسیاری همراه بود كه از میان آنان می توان به شهید آیة الله مطهری، شهید آیة الله بهشتی و آیة الله ربانی شیرازی اشاره كرد.
فعالیت های علمی و فرهنگی

آیة الله خزعلی در سال های تحصیل و مبارزه خدمات فرهنگی و علمی شایانی به جامعه اسلامی ارزانی داشته است. مهم ترین خدمت فرهنگی ایشان در دوره طاغوت، تنویر افكار عمومی و آگاه كردن جوانان مستعدّ و انقلابی از خطرهای موجود، همچون جریانهای التقاطی و تز اسلام منهای روحانیت و مبارزه با جریان روشنفكری غیر متعهّد بود. وی در سخنرانیهای خود همواره بر اسلام ناب و اصیل پای می فشرد و جوانان را به اُنس با علما روحانیت شیعه و پرهیز از فراگیری اسلام از دست دیگران دعوت می كرد.

در زمینه فعالیتهای علمی، تنها اثری كه از وی به چاپ رسیده، تفسیر سوره فاتحة الكتاب است. همچنین او بر شعرهای عینیه ابن ابی الحدید درباره امیرمؤمنان علیه السلام شرحی نگاشته است و در زمینه های قرآنی نیز تلاش هایی انجام داده است. بیشتر مطالعات و فعالیت های ایشان درباره قرآن و نهج البلاغه است.
فعالیت های سیاسی

بخش زیادی از زندگی آیة الله خزعلی به مبارزه با رژیم طاغوت مصروف شده است. او در فاجعه مسجد گوهرشاد در مشهد، نوجوانی ده ساله بود كه فردای حادثه، با پدرش در محل حاضر شده بود و خود می گوید فجایع رژیم پهلوی چنان بود كه بر من تأثیر گذاشت و آن شب، تب كردم! از آغازین حركتهای ایشان در مبارزه بر ضد رژیم شاه، تبلیغ در رفسنجان و افشای ماهیت شاه بر سر منبر بود كه به دست گیری ایشان و تبعید به گناباد انجامید.

در ماجرای انجمن های ایالتی و ولایتی، آیة الله خزعلی همواره در كنار امام(ره) بود و از جمله، حامل پیام ایشان برای علمای نجف آباد شد. همچنین وی در هیجدهم فروردین ماه 1343 به دیدار امام رفت. امام(ره) به تازگی آزاد شده بود و روزنامه اطلاعات در آن زمان مطلبی نوشته بود مبنی بر اینكه امام با دستگاه شاه كنار آمده و آزاد شد.

این مطلب باعث تأثر امام شده بود در جلسه ای كه چند روز بعد در فیضیه تشكیل شده بود، آیة الله خزعلی به دستور امام بر سر منبر رفت و ماهیت كذب مطلب روزنامه اطلاعات را افشا كرد. این سخنرانی، در آن روزگار، به دلیل حماسی و مستحكم بودن، مشهور شد.

آیة الله خزعلی در طول دوران رژیم شاه، یك بار در زندان قزل قلعه زندانی شد و سه بار تبعید شد. تبعید نخست ایشان به گناوه و دامغان بود كه سه سال به طول انجامید. تبعید دوم به زابل بود و در تبعید سوم پنهان شد و روی نشان نداد. در این زمان بود كه حضرت آیت الله خامنه ای در مخفیگاه به دیدار ایشان رفته و با هم از نزدیك آشنا شدند.

آیة الله خزعلی در گزارش های ساواك، روحانی افراطی، اخلال گر طرفدار خمینی نامیده شده بود. در تبعید سوم وی پنهان شده بود تا ساواك نتواند او را دستگیر كند. در این هنگام خبر شهادت فرزندش در قم به دست او می رسد. آیة الله خزعلی در تشییع جنازه فرزندش شركت می كند. او هرگز در تشییع فرزندش، اشك نریخت و خدا را در آن مصیبت سپاس می گفت.

امضای آیة الله خزعلی در بسیاری از بیانیه ها در مرجعیت امام(ره) و لزوم مبارزه با رژیم شاه به چشم می خورد. همچنین وی در دوره طاغوت، همكاری نزدیكی با جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و اعضای آن داشته است و در مبارزات آن مركز با رژیم شاه به طور جدی شركت می كرده است.

از دیگر فعالیت های او در پیش از انقلاب اسلامی، حمل پیام های امام (ره) به آیة الله سید كاظم شریعتمداری و همچنین دریافت پاسخ آیة الله شریعتمداری به امام(ره) بوده است.

حضرت آیة الله خزعلی پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز فعالیت های گسترده ای برای پیشبرد انقلاب انجام داده است. وی در این سال ها، همواره یار صدیق امام خمینی (ره) و رهبر معظم انقلاب اسلامی، حضرت آیة الله خامنه ای بوده و همواره مردم را به پیروی از ولایت مطلقه فقیه، و شناخت هوشمندانه توطئه های دشمن و نیز مبارزه با خط نفاق تشویق می كرده است.

آیة الله در طول دوران جنگ تحمیلی بارها در جبهه ها حضور یافت و همواره مایه دلگرمی رزمندگان اسلام بوده است.
برخی از مسؤولیت های ایشان پس از انقلاب اسلامی به شرح زیر است

ـ عضویت در مجلس خبرگان قانون اساسی؛

ـ عضویت در مجلس خبرگان رهبری در سه دوره متوالی به نمایندگی از مردم استان خراسان؛

ـ عضویت در شورای نگهبان قانون اساسی.